29ste Zondag door het Jaar

In het laatste jaar van mijn theologiestudie verdiepte ik mij in dit soort narcistisch leiderschap, specifiek in religieuze instituten zoals kerken. Ik volgde modules aan de universiteit en ik leerde veel van mijn scriptiebegeleider die zich als hoogleraar verdiepte in dit onderwerp. Sindsdien is het me als kerkelijke professional blijven fascineren en verontrusten.

Religie kan namelijk heel goed misbruikt worden om narcistisch leiderschap te versterken. Wil jij beweren dat je boven andere mensen staat? Dan kun je zeggen dat je bent uitverkoren, een bijzondere roeping hebt, of in een ‘staat van genade’ leeft. Allemaal uitspraken die ik mensen letterlijk heb horen maken.

Wil je je omringen met statussymbolen? Hier zijn koormantels met goudbrokaat, een staf van goud, edelstenen, kleding van duizenden euro’s, en een plaats vooraan in het zicht van alles en iedereen. Als je het een beetje goed speelt, kun je mensen zelfs voor je laten knielen en je als God (of een bepaalde versie van Christus) laten behandelen. En natuurlijk ben je zelf ‘nederig’ en ‘wil je dat niet’, maar je aanvaardt het goedmoedig omdat God wil dat het zo gebeurt.

Wil je je eigen positie van macht en zekerheid versterken? Wakker dan de vijandschap aan richting andere bevolkingsgroepen. Ach, en wat hadden en hebben we veel te kiezen als kerk door de eeuwen heen. Vrouwen, joden, zwarte mensen, roodharige mensen, homoseksuele mensen, non-binaire of transgender mensen, immigranten, moslims, atheïsten, wetenschappers, christenen van andere stromingen, linkshandige mensen, en soms gewoon om het even welke bevolkingsgroep die binnen handbereik is. En je hoeft die onderdrukking niet rationeel te vergoelijken. Je hoeft alleen maar te zeggen dat God ze niet wil hebben zoals ze zijn of ze in die tweederangs positie wil, meestal met behulp van een paar uit hun verband gerukte Bijbelteksten waarbij alle regels voor de hermeneutiek (bijbeluitleg) even niet gelden. Elke eeuw hetzelfde liedje, en verder draait het rad van de tijd. En de grote leider en diens beleid is natuurlijk de enige die je kan redden van deze imaginaire dreiging en doen terugkeren naar het roemrijke verleden, dus excuseer vooral elk ander moreel en praktisch falen dat hij of zij toont.

En daarom, dáárom, is deze uitspraak van Jezus zo belangrijk. In Jezus’ wereld heerst een andere dynamiek. Als je werkelijk de eerste en belangrijkste wil zijn, moet je ieders dienaar zijn. Een dienaar heeft geen eretitels, geen goudbrokaat en geen dure gewaden. Een dienaar weet hoe het is om zonder stem te zijn, om onderdrukt te worden, om als een ‘minder mens’ te worden beschouwd. En het gaat hier niet om een specifieke maatschappelijke positie, alsof alle mensen met een lage inkomensbaan morele lichtbakens zijn. Misschien wel, misschien niet. Het gaat hier om de fundamentele instelling van een persoon, een basishouding van dienstbaarheid, van empathie en mededogen, van bescheidenheid en doorzettingsvermogen om het goede te doen. Voor iedereen.

Dit In plaats van de houding die Jakobus en Johannes etaleren voordat ze door Jezus tot de orde worden geroepen. De houding die zegt: ‘Zie mij!’. De houding van de mens die vooral op de troon wilt zitten, met de smekelingen voor zijn voeten. De houding van de mens die net wat dichter bij God wil zitten dan de andere mens. Niet uit liefde, want liefde beoogt op gelijke voet te delen, maar om te beslissen over mensen. Te beslissen wie wel en niet de goddelijke genades ontvangt, mag delen in de status van de leider, enzovoort.

Hoe meer een kerk status te bieden heeft, hoe groter de kans dat ze mensen aantrekt die dit soort leiderschap zoeken uit te oefenen. Wees waakzaam. Hoe meer statussymbolen je ziet, wees op je hoede. Ik echo hier een waarschuwingsroep die al eeuwenlang in de kerk klinkt. Al vanaf het moment dat rijkdom en macht hun intrede deden in de kerk. Besef hoe narcistisch leiderschap zich uit en draag de woorden van Jezus dan in je achterhoofd. De ware leider is een dienaar of dienares. Keer je blik naar die mensen in je leven en de kans is vele malen groter dat zij je op de juiste weg leiden.

Zij drinken met jou de bittere beker. Ze gaan met jou het donkere water in. Zij zitten niet op de troon, maar delen het leven met jou. Hun macht is niet gebaseerd op angst, dwang en uitsluiting. De vruchten van hun optreden zijn vreugde, vrede en hoop.

Wie zullen ooit op die tronen zitten in dat hemelse koninkrijk? Wie zijn ervoor bestemd? Misschien wel niemand. God heeft geen raadgevers nodig. De grootste vreugde is te vinden zij aan zij, op de vloer van de troonzaal, waar we genoeg ruimte hebben om te dansen en te zingen, en het volle leven te vieren. Waar we bestaan in het goddelijke licht dat de diversiteit en schoonheid van elk mens doet stralen, en ons verheugen in een vreugde die geen einde kent.

(Photocredit: iStock)