Eind oktober was ik in Rome voor de start van de implementatiefase van de wereldwijde synode over synodaliteit. Het was de volgende stap van een proces dat in 2021 begon en waarin miljoenen katholieken wereldwijd hebben meegedacht over de toekomst van de Kerk. Deze nieuwe fase vraagt niet langer om reflectie, maar om toepassing: hoe kunnen we dat wat is ontdekt, ook echt gaan léven?

Ik mocht als technisch voorzitter van het Nederlandse synodale team deelnemen aan de delegatie, samen met Anneke van der Kamp – van Saase (Secretaris-Generaal van de Nederlandse Bisschoppenconferentie) en Monique Witte (namens het Netwerk Katholieke Vrouwen). In de dagen die we in Rome doorbrachten, ontmoetten we vertegenwoordigers van tientallen landen, spraken we met de paus en namen we deel aan vieringen, workshops en luistersessies. De rode draad: hoe wordt synodaliteit niet een project, maar een manier van zijn?

Geen campagne, maar een manier van leven

Tijdens de bijeenkomst sprak paus Leo XIV openhartig over wat hij de “constitutieve dimensie van de Kerk” noemt. De Kerk is, zo zei hij, niet op de eerste plaats een organisatie met een hiërarchische structuur, maar een volk van God dat sámen onderweg is. “Syn-hodos” betekent letterlijk: “op dezelfde weg”.

De paus benadrukte dat synodaliteit geen campagne is en geen tijdelijk experiment, maar een levenshouding die begint met luisteren. “Luisteren is een gave van grote waarde,” zei hij, “beginnend bij het luisteren naar het Woord van God, naar elkaar, en naar de wijsheid die we vinden in mannen en vrouwen, binnen en buiten de Kerk — ook bij wie zoeken naar waarheid zonder zichzelf als gelovig te beschouwen.”

Die woorden raakten me. Ze gaven woorden aan iets wat ik in mijn werk als studentenpastor vaak ervaar: dat jonge mensen niet zozeer verlangen naar antwoorden, maar naar iemand die écht luistert. En dat luisteren op zichzelf al evangeliserend kan zijn.

Van reflectie naar praktijk

Het Secretariaat voor de Synode heeft voor de komende drie jaar een concreet stappenplan uitgezet. De paus riep de wereldkerk op om de inzichten van de synode om te zetten in lokale initiatieven die het leven van de gemeenschap transparanter, participatiever en missionair maken.

De vijf grote doelen van deze fase zijn:

1. Synodaliteit in praktijk brengen – de besluiten van de synode vertalen in concrete daden.

2. Een synodale cultuur vormen – leren luisteren, onderscheiden en samen verantwoordelijkheid dragen.

3. Communio bevorderen – uitwisseling en samenwerking tussen bisdommen en regio’s.

4. Pastorale en missionaire vernieuwing stimuleren – niet alleen structuren veranderen, maar harten bekeren.

5. Begeleiden, evalueren en volhouden – zorgen dat het proces niet wegzakt, maar duurzaam wordt.

Tijdens onze sessies kwamen deze thema’s steeds terug. We spraken over hoe je op lokaal niveau kunt oefenen met deze manier van Kerk-zijn: bijvoorbeeld hoe je vruchtbaar omgaat met interne spanningen in een parochie, jongeren actief kunt te betrekken bij besluitvorming, of theologische vorming meer toegankelijk kan maken voor leken.

De toon van de paus: nederigheid en hoop

De paus’ homilie tijdens de slotmis in de Sint-Pieter was een van de meest indringende momenten. Hij sprak over de Kerk als gemeenschap van liefde:

“De hoogste regel in de Kerk is de liefde. Niemand is geroepen om te heersen; allen zijn geroepen om te dienen. Niemand bezit de volle waarheid; we moeten haar samen zoeken, geleid door de Geest.”

Hij riep op om te dromen van een nederige Kerk: niet trots als een farizeeër, maar buigend om de voeten van de mensheid te wassen. Een Kerk die niet oordeelt, maar ontvangt; die niet naar binnen keert, maar luistert naar God en naar de wereld.

Dat beeld – van een Kerk die luistert in plaats van spreekt, die dient in plaats van regeert – lijkt misschien idealistisch, maar het heeft diepe theologische wortels. Het herinnert aan het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) dat de Kerk beschreef als een “volk van God onderweg”. Wat toen een visie was, krijgt nu concrete gestalte.

Een ontmoeting met de wereld

Tussen de bijeenkomsten door ontmoetten we ook de Nederlandse ambassadeur bij de Heilige Stoel, Annemieke Ruigrok. Zij onderstreepte hoezeer deze beweging van luisteren en dialoog ook internationaal wordt gezien en de rol van de Kerk als internationale gesprekspartner.

Daarnaast namen we deel aan een bijeenkomst van de School for Synodality uit het Verenigd Koninkrijk, een netwerk van enthousiaste katholieken die leren hoe synodale processen in parochies kunnen groeien. Hun enthousiasme was aanstekelijk. We hebben een paar mooie ideeen meegenomen om te kijken of we er in Nederland ook iets mee kunnen doen.

Op zaterdagochtend trokken we in pelgrimage door de Heilige Deur van de Sint-Pieter: een symbolische tocht die liet voelen wat het betekent om “samen onderweg” te zijn. Geen snelle resultaten, maar een gezamenlijke beweging.