Gezegende tijd

Hoe zou ik deze tweede brief anders kunnen beginnen dan met de Europese ontmoeting die de Gemeenschap van Taizé eind december vorig jaar in Tallinn organiseerde ? Zo’n 3500 jonge Europeanen gaven gehoor aan de uitnodiging van de Gemeenschap van Taizé en de Estse Raad van Kerken, en verspreidden zich over Tallinn en de omliggende regio. Twee broeders van Taizé hadden ons om onderdak gevraagd voor die dagen. Daarnaast verbleven zes deelnemers onder ons dak — verdeeld over de sacristie, de zolder en het bureau. Zo kregen we de gelegenheid om ons geloof en vertrouwen te delen in deze kersttijd, waarin we gedenken dat God mens is geworden.

Het was een gezegende tijd!

Elke avond kwamen de deelnemers samen voor een gebedsmoment in de schaatshal van Tondiraba, in de buitenwijken van Tallinn. De sfeer daar was ongetwijfeld heel anders dan die van de Europese kampioenschappen kunstschaatsen die nadien volgden! Elke avond was een intens en vurig moment. Deze jonge christenen te zien, afkomstig uit bijna alle Europese landen, samenkomend om elkaar te ontmoeten en te bidden, was een krachtig teken van hoop.

De organisatoren hadden de inrichting van de tot gebedsruimte omgevormde schaatshal toevertrouwd aan Anu Raud (°1943), een Estse kunstenares die haar leven wijdt aan het creëren van werken met traditionele Estse motieven. Ze woont in een afgelegen deel van het land, maar de schat aan textiel en ander volkskunst die ze heeft verzameld, maakt nu deel uit van het Nationaal Museum van Estland.

Verwondering

De grote banieren die ze voor deze gelegenheid ontwierp, riepen perfect de Estse sfeer op. De grijze achtergrond — zoals de vaak lage wolkenluchten die het dagelijkse ritme van dit land kenmerken, of zoals de sneeuwvlakten wanneer de vlokken het landschap bedekken — werd doorbroken door kleine motieven uit het dagelijkse plattelandsleven. Anu Raud observeert ze vanuit de ramen van haar hoeve-atelier: een hek, een hond, een windmolen, enkele dennen, de Estse achtpuntige ster, wat schapen, en kruisen zoals voorbijgangers die kerven in de boomstammen van de bossen. Niets spectaculairs, maar toch iets dat verwondering kan wekken!

Temidden van deze eenvoud en normaliteit stond een scène, verlicht met warme tinten, die de Geboorte van Christus voorstelde.

Vervolgingen

Ook aan het begin van het jaar wou ik mijn nieuwjaarswensen overbrengen aan metropoliet Stephanos van de Estse Orthodoxe Kerk. Na de zondagse liturgie nodigde hij mij uit om deel te nemen aan de maaltijd die elke week in zijn kathedraal wordt opgediend, en we hadden ruimschoots de tijd om bij te praten. Hij leek oprecht blij mij te kunnen onderrichten over de geschiedenis van zijn kerk, haar aanwezigheid hier, en de vervolgingen die zij in de twintigste eeuw heeft ondergaan.

Toen hij in Estland aankwam, nadat het land zijn onafhankelijkheid had herwonnen, erfde hij een zwaar getroffen kerk. Vandaag groeit zij opnieuw en herwint zij haar plaats in de samenleving. De relaties met de Russisch-Orthodoxe Kerk blijven moeilijk, wegens de niet-erkenning van de Estse Orthodoxe Kerk door het patriarchaat van Moskou. De politieke situatie in Oost-Europa verergert die toestand nog. De Estse regering is van plan algemeen wetgevend op te treden rond de gevoelige kwestie van buitenlandse invloeden – volgens sommigen op onbeholpen wijze. De Russisch-Orthodoxe Kerk zal daar ongetwijfeld gevolgen van ondervinden. Haar metropoliet heeft zich overigens teruggetrokken in Rusland, wat op zich al een probleem vormt.

Eduard Profittlich

Binnenkort zal ook de Rooms-Katholieke Kerk de naam van de martelaar Eduard Profittlich toevoegen aan haar kalender van zaligen en heiligen (de geplande zaligverklaring op 17 mei is uitgesteld wegens het overlijden van paus Franciscus).

Deze Duitse jezuïet werd naar Estland gestuurd om herder te zijn van de piepkleine katholieke gemeenschap van het land. Hij leerde de taal, werd genaturaliseerd tot Est en heeft zich met hart en ziel gegeven als getuige van het christelijk geloof voor zijn nieuwe vaderland. Toen het land door Rusland bezet was, werd hij gedeporteerd en stierf hij in 1942 van uitputting in de goelag.

Naast degenen die tot zaligen en heiligen uitgeroepen zijn om de herinnering van de christenen aan deze tragische episodes in de Estse geschiedenis levend te houden, zijn er talloze Esten die door de Russen werden vervolgd en omkwamen in de goelag of in de Estse gevangenissen.

In het gedenkteken van Maarjamäezijn ongeveer 22.000 namen gegrift van Estse vrouwen, mannen en kinderen die omkwamen door de vervolgingen van de communistische bezetter. Ze staan op metalen wanden van een lange gang die is uitgehouwen in een heuvel van de hoofdstad. Op de buitenmuur verwijzen bijen die nectar verzamelen naar een gedicht van de Estse dichter Juhan Liiv (1864–1913), geschreven in 1909, toen het land nog tien jaar moest wachten op zijn onafhankelijkheid.

Op muziek gezet door Peep Sarapik (1949–1994) is dit gedicht een patriottisch lied geworden. Zoals bijen onophoudelijk van bloem tot bloem zoeken naar voedsel, zo verlangen de Esten naar hun vaderland. Velen sterven onderweg, maar steeds weer blijven zij vurig hopen hun leven te kunnen opbouwen in een vrij en onafhankelijk Estland.

In totaal zijn naar schatting 97.000 Esten slachtoffer geworden van het Russische communistische regime tussen 1941 en 1990. Elke Est kent wel een familielid, vriend of buur die dit drama heeft meegemaakt en draagt deze wonde mee in zijn of haar geschiedenis.

'Als de Heer het huis niet bouwt, werken de bouwlieden vergeefs'

Zonder de leken van de dominicaanse lekengemeenschap Fra Angelico van Tallinn zou dit initiatief nooit mogelijk zijn. Wat mijzelf betreft brengen de vele contacten die ik in het kader van dit project leg mij in aanraking met tal van mensen en helpen zij mij om de inwoners van dit kleine land beter te begrijpen en te waarderen. Hoe vaak heb ik niet, wanneer ik dit initiatief voorstel, als eerste reactie gehoord: “mijn grootvader, mijn grootmoeder, mijn oom, mijn tante, ook zij...”.

Omdat de belangstelling voor dit initiatief ver reikt buiten de katholieke gemeenschap, biedt het ook de mogelijkheid om de dominicaanse aanwezigheid enigszins zichtbaar te maken buiten ons gebruikelijke pastorale netwerk.

Als de Heer het huis niet bouwt, werken de bouwlieden vergeefs; als de Heer de stad niet bewaakt, waakt de wachter tevergeefs (Ps 126,1). Dat geldt ook voor dit initiatief, dat op vele vlakken onze beperkte dominicaanse aanwezigheid in Estland overstijgt. Ik nodig u dan ook uit om dit initiatief in uw gebed mee te nemen. Enkel met Gods hulp kan deze lange litanie vruchten van troost en hoop voortbrengen.

NB: De details van de livestream op YouTube worden later meegedeeld.

Taal

Intussen zet ik mijn inspanningen voort om de Estse taal te leren.Zoals een vriend mij uitlegde, leer ik nu een tweede taal, terwijl de andere slechts dialecten van elkaar zijn! De bovenstaande afbeelding verduidelijkt zijn opmerking. De afbeelding is wellicht te klein om er het Ests terug te vinden (de linkertak, van de kleine boomstam, rechts op de afbeelding, naast het Fins), maar ze helpt te begrijpen dat het miljoen mensen die Ests spreken, tegenover internationale talen weinig gewicht in de schaal brengen. Toch behoort het Ests tot de duizend meest gesproken talen op onze planeet.

De taal is een bron van trots en in dit land en een belangrijk identiteitskenmerk.Tijdens mijn zeven jaar in Rome merkte ik hoe na een kwartier het gesprek onvermijdelijk op eten uitkwam. Een gelijkaardig fenomeen doet zich hier voor, maar dan rond de taal. De complexiteit, zowel door tendensen als door regels en uitzonderingen bepaald, maakt het tot een levendig gespreksonderwerp. Om deze taalkundige uitdaging aan te gaan, vergt het veel geduld en volharding. Het feit dat ik weinig gelegenheid heb Ests te spreken en dat Eststaligen uit vriendelijkheid en noodzaak makkelijk overschakelen op Engels, Frans of Duits, maakt het niet eenvoudiger.

Drie maanden lang volgde ik twee keer per week online lessen en ik dwing mezelf Estse e-mails en preken te schrijven. In januari volgde ik drie weken lang een derde cursus aan de Universiteit van Tallinn. Een landgenoot die hier woont, stelde vast dat ik nu boeken zou moeten beginnen lezen en leende mij ‘Miaou’ van Annie M.G. Schmidt, vertaald in de taal van Tammsaare. Het deed me glimlachen een boek in het Ests te lezen, terwijl ik het in de oorspronkelijke taal zou kunnen lezen, maar de korte zinnen en het elementaire vocabulaire zijn ongeveer mijn niveau! Ik vraag me af wat ‘Het fluitketeltje’ in het Ests zou geven!

Lichte vooruitgang

Ondanks deze inspanningen kan ik nog steeds niet zeggen dat ik een gesprek begrijp. Toch merk ik een lichte vooruitgang! Misschien moet ik, net als Zacharias, tevreden zijn met zwijgen voor een tijd. Hoe dan ook, het leren van een andere taal blijft voor mij altijd een verrijkende investering. Een taal weerspiegelt de manier van denken van de sprekers en verschaft sleutels tot het begrijpen van de cultuur. Alles wat ik kan leren, zie ik dus als positief!

De Estse taal is levendig. Rekening houdend met het geringe aantal sprekers is de literatuur rijkelijk, zijn er veel vertalingen van vreemde werken. Laten we hopen dat dit zal bijdragen tot het voortbestaan van de taal tegenover de Indo-Europese talen.

Ter afwisseling van het leren van de taal, ben ik begonnen met het sorteren en catalogiseren van de zeer bescheiden en vaak verouderde bibliotheek van het klooster. Sinds de terugkeer van de broeders naar Tallinn in 1996 hebben de boeken zich opgestapeld en is er nooit een catalogus van gemaakt. Niemand kent nog de inhoud van deze collectie. Het opzet is om deze kleine collectie toegankelijk te maken, zelfs voor een klein aantal potentiële lezers. Het is ook de bedoeling om het klaar te maken voor de volgende generatie van broeders en om te zien waar het nodig is om de bibliotheek met recentere werken aan te vullen.

Deze taak vergt wat geduld, maar is tevens ook een teken van hoop dat de dominicaanse aanwezigheid hier voortgezet zal worden. En een dominicaans klooster zonder bibliotheek, dat zou een beetje zijn als Estland zonder zang!

Tot mijn grote vreugde mag ik ook een cursus christelijke iconografie geven aan de Eesti Kunsti Akadeemia, een hoger instituut voor kunst en architektuur. Er moesten minstens vijf studenten zijn om de cursus te kunnen organiseren. Uiteindelijk schreven 21 studenten zich in, tot verbazing van de directie. Ik geniet ervan om samen met hen de geschiedenis van de christelijke iconografie door te nemen, in de hoop hen sleutels te bieden om de beelden die ons geloof en onze geschiedenis illustreren beter te begrijpen. In een land zo sterk geseculariseerd als Estland is dit voor de studenten een ware ontdekkingstocht.

Jargon

Tijdens de eerste les, nadat ik hen het verschil tussen het Oude en het Nieuwe Testament had uitgelegd en probeerde aan te sluiten bij hun kennisniveau, vroeg ik of deze uitleg nuttig was geweest. Eénmondig bevestigden zij dat dit het inderdaad was! Daarom let ik op mijn woordkeuze en pauzeer ik regelmatig om enkele woorden uit het artistiek-liturgisch-ecclesiastische jargon toe te lichten.

Het geheel verloopt in een volstrekte stilte, heel anders dan wat ik gewend was in Gent! Het was meer dan twintig jaar geleden dat ik nog les had gegeven. Ik moet dus overschakelen van het zoeken naar dia’s naar het samenstellen van PowerPoint-presentaties...

De bezoeken van buitenlandse gasten volgen elkaar hier op en onderhouden het contact met het buitenland.

Begin februari waren het broeder Nicolas, provinciaal van Frankrijk, en zijn assistent, broeder Michel, die ons met hun bezoek vereerden, wat ons in staat stelde de toekomst te bespreken. Ik kan nu mijn verblijf hier minstens verlengen tot januari 2027. Daarna waren mijn broer en schoonzus aan de beurt, die zich waagden aan het Estse klimaat, dat dit jaar toch vrij mild was. Samen ontdekten we het Estse Nationaal Museum in Tartu, met zijn adembenemende museografie. Vervolgens kwamen enkele vrienden op bezoek en eind maart was het de beurt aan de provinciaal van Polen, broeder Lukas, en de vicaris van Oekraïne, de fantastische broeder Jaroslaw, die u wellicht via deze brieven kent. Samen hebben we gebeden voor een rechtvaardige vrede voor zijn land.

Waarschijnlijk verwacht u een commentaar op de geopolitieke situatie, gezien vanuit dit uithoekje van de Europese Unie. Uiteraard, ingesloten tussen de Amerikaanse en Russische plutocratieën, kunnen de Esten de situatie slechts als onzeker ervaren. Hun onafhankelijkheid en eigenheid lijken op het spel te staan. Met de veerkracht en terughoudendheid die in hun genen verankerd zijn door de opeenvolgende bezettingen, volgen zij met bezorgdheid de spektakelpolitiek van weinig betrouwbare politici. Het onderwerp wordt slechts oppervlakkig besproken, althans in mijn aanwezigheid, maar de ongerustheid is voelbaar.

Gebed

Wij bidden veel voor vrede en gerechtigheid,dat de Heer roepingen wekt om te werken aan gerechtigheid en vrede door bruggen te bouwen in een verdeelde wereld. Het vertrouwen dat God ons begeleidt in deze turbulente tijd voedt onze hoop. De paasfeesten herinneren ons eraan dat God uit liefde voor de mens, voor ieder van ons, de dood en het kwaad heeft overwonnen! Ik wens u dan ook een gezegend paasfeest toe: moge het uw hart vervullen met de hoop dat God ons nooit zal verlaten!

De Heer zegene u en behoede u!

fr. Alain

Indien uons initiatief naar aanleiding van de zaligspreking van Eduard Profittlich en de dominicaanse missie in Estland wil steunen, kunt u ons opnemen in uw gebed of/en een bedrag overschrijven aan:

DOMINIKAANI VENDADE ORDU KLOOSTER TALLINNAS
MÜÜRIVAHE TN 33-11,
10140, HARJUMAA, TALLINN, EESTI

SWEDBANK AS
SWIFT/BIC: HABAEE2X
IBAN: EE77 2200 2210 1673 5627

Bij voorbaat dank!