Epifanie

Voor Matteüs gaan vandaag ‘de schriften in vervulling’: de geschiedenis van Gods volk, zoals opgetekend in Genesis en Exodus, komt tot zijn toppunt. Het is geen lieflijk gebeuren maar een grimmig verhaal van vreemdelingen die ongewenst zijn, van bedreigd worden met de dood door een despoot en zijn kliek. Het jongetje Mozes dat ten dode is opgeschreven maar ‘uit het water’ opgehaald wordt, uit de dood vandaan, is in levenden lijve aanwezig.

Het is een verhaal van beweging tegenover verstarring, nieuwsgierigheid tegenover angst.

Er verschijnen mensen uit een andere omgeving - magiërs genoemd die zich los hebben gemaakt van hun vaste plek, aangetrokken door een ster; mogelijk hebben zij iets met sterren - signalen waarvoor zij open staan vanuit hun cultuur. Hoe je dit fenomeen ook duidt, die vreemdelingen zijn in ieder geval ontvankelijk voor iets dat verder reikt dan wat direct voor het grijpen ligt en uitstijgt boven het eerste dat in je opkomt. Zij zijn niet voldaan maar ‘nieuwsgierig’, toegankelijk voor het nieuwe, en laten zich uitnodigen om van hun vaste plaats te komen.

Hoe anders is het gesteld met degenen bij wie zij zich aandienen. Voor Herodes en Jeruzalem is het niet minder dan een aardschok - een seismos, staat er letterlijk. Een nieuwe koning wordt aangemeld en het machtscentrum weet van niets! Voor heerszuchtigen, najagers van controle en zeggingschap, uiterst bedreigend. Koning Herodes, vertegenwoordiger van macht die over lijken gaat, gedraagt zich als destijds de farao, die bang was dat dat vreemde volkje van trekkers - ‘Hebreeën’ – hem boven het hoofd zou groeien.

En dan die priesters en schriftgeleerden. Zij gedragen zich als een kliek om de tiran heen. Zij bezitten de schriften; maar die blijven voor hen een gesloten boek, totdat die vreemden met hun vragen hen nopen deze te openen. En dan nog doen zij dat meer op instigatie en in het belang van Herodes, dan om de zoekende magiërs van dienst te zijn. Zij vertegenwoordigen een schriftlezing die gekaapt wordt door machthebbers en tot slaaf gemaakt van dominante leuzen als ‘weer de grootste’ en ‘winner takes all’. Het is maar al te herkenbaar in deze tijd.

Het zijn uitgerekend outsiders, ‘van niets wetend’ maar nieuwsgierig, die met hun vragen de schriften weer openen en oude woorden nieuw doen klinken: over een koning die heel anders is dan men verwacht of wenst. Hij is van geringe komaf: uit het kleine Bethlehem, afstammeling van een figuur die allesbehalve een macho was - David, die door vader en broers als schapenjongen ‘met rossig haar en mooie ogen’ over het hoofd gezien werd, toen de profeet Samuel een opvolger zocht voor de kloek gebouwde Saul.

Kerkmensen zijn gewoon te denken dat zij als ‘kenners’ schrift en traditie moeten brengen naar hen die ‘van niets weten’.

Het evangelie vestigt onze aandacht op zoekers die ingewijden verrassen met hun vragen, waardoor de oude schriften gaan klinken als nieuw!

En terwijl die schriften voor de eersten een wegwijzer worden om op pad te gaan, dreigen zij voor de laatsten een troon te worden om op te blijven zitten.

De psalm die gezongen wordt op deze zondag ziet de nieuwgeboren koning verschijnen als het tegendeel van een despoot. Hij is er op uit om anderen tot hun recht te laten komen in plaats van hen te overrulen. Hij komt op voor wie zich niet weren kunnen. Hij brengt vrede en rust teweeg omdat kwetsbaren zich door hem gezien weten.

Daardoor heeft hij een uitstraling die wereldwijd reikt. De volken trekken naar hem toe als naar een groot onaards licht dat is opgegaan, zoals profeet Jesaja meldt. In hem worden ‘heidenen’ mede ‘erfgenaam en deelgenoot van de belofte’, schrijft Paulus.

Matteüs ziet dit visioen verwerkelijkt in de magiërs die zich laten leiden door wat van de hemel komt - de ster en de engel - en de pasgeborene huldigen met bijzondere geschenken: goud, wierook en mirre.

De traditie verbindt het goud met zijn koningsmacht. Maar die macht steunt niet op de drang om zichzelf te doen gelden, maar op het bewustzijn dat deze hem geschonken is uit den hoge - waarnaar de wierook van het gebed opstijgt. En zij is verbonden met uiterste kwetsbaarheid – tot in de dood waarnaar de balseming met mirre verwijst.

Hij is een koning, die zich niet boven ons verheft – voor kleine mensen is hij bereikbaar, zingt de psalm.

Wat in Bethlehem gebeurt is een levende bemoediging voor mensen die vandaag over scheidsmuren van oorlog en geweld heen naar verbinding en verzoening zoeken, die niet naar elkaar wijzen als zondebokken en weten dat simpele oplossingen niet bestaan. In het gekrakeel van de schreeuwers en ophitsers worden zij weggedrukt. Het evangelie van vandaag is een krachtig tegengeluid voor allen die werken aan vrede, maar wier stem niet gehoord schijnt te worden:

“Geloof in de kracht die in het kleine en opzij gedrukte onopvallend aan het werk is. Jeruzalem, de kongsi van de groten en machtigen, trekt met alle middelen de aandacht; maar de toekomst wordt gevormd in Bethlehem, in datgene dat over het hoofd wordt gezien, door diegenen die uit het zicht worden gehouden. Laat je niet door de aandachttrekkers imponeren maar ga, geleid door een engel, door een wereld boven ons uit, langs een andere weg”.

Fotocredieten : Lawrence Lew OP